| Tật ← | Lận | → Hối |
|---|
 Lận (macchariya) Lận (macchariya) là sự bỏn xẻn keo kiết, không muốn chia sẻ cho ai. Tâm sở lận có tướng trạng là giấu kính tài sản của mình (sakasampattīnaṃ nigūhanalakkhanaṃ), có nhiệm vụ là không chấp nhận người khác cộng hưởng (parehisādhāraṇabhāvakkhamanarasaṃ), có biểu hiện là vờ đi (saṅkocanapaccupaṭṭhānaṃ), nhân gần là tài sản của mình (attasampattipadaṭṭhānaṃ). Tâm sở lận chỉ có mặt trong 2 tâm sân, nhưng không nhất định phải có. (trích Triết Học A Tỳ Đàm) Xan Lận hay Xan Tham (macchariya): Là trạng thái tâm không muốn MÌNH bị MẤT gì. Trong kinh Tăng Chi Bộ, Đức Phật có kể ra nhiều trường hợp xan lận hay bỏn xẻn như về người, về vật chất và cả tinh thần (bỏn xẻn trú xứ, kiến thức, quan hệ, pháp, tài vật). Trong khi người nhiều tật đố bị đau khổ từ nhân duyên là người khác thì kẻ nhiều xan lận lại bị đau khổ bởi sự trục trặc với chính mình. (trích Vô Tỷ Pháp Tập Yếu - TL Tịnh Sự - tb.2019) Lận (macchariya): Lận sắt có trạng thái che đậy, giấu giếm tài sản của mình. Nó không cảm thông, chia sẻ tài sản hay đặc ân với người khác. Lận sắt mang tính bón rít, keo kiệt, bủn xỉn, miễn cưỡng cho tiền vì việc từ thiện. Có Pāḷi chú giải như vầy: Maccherabhavo = macchariyaṃ: Bỏn xẻn gọi là lận. Như đề cập trong Aṅguttara Nikāya – Tăng Chi bộ kinh (IX, 49), có 5 loại bỏn xẻn như: Bỏn xẻn chỗ ở (āvāsamacchariya), Bỏn xẻn dòng giống (kulamacchariya), Bỏn xẻn lợi lộc (lābhamacchariya), Bỏn xẻn sắc đẹp (vaṇṇamacchariya) và Bỏn xẻn pháp (dhammamacchariya). Trái với issā (tật đố, ganh tị), macchariya (lận sắt, bỏn xẻn) là quan điểm cá nhân. Issā và macchariya làm cho chúng sanh buồn mà không cần pháp trợ dẫn từ những pháp khác. Chúng sanh cảm thấy vui tức khắc khi ‘tật’ và ‘lận’ bị xua tan khỏi tâm ý của họ. Tattha katamaṃ macchariyasaññojanaṃ? Pañca macchariyāni: āvāsamacchariyaṃ kulamacchariyaṃ lābhamacchariyaṃ vaṇṇamacchariyaṃ dhammamacchariyaṃ, yaṃ evarūpaṃ maccharaṃ maccharāyanā maccharāyitattaṃ vevicchaṃ kadariyaṃ kaṭukañcukatā aggahitattaṃ cittassa, idaṃ vuccati macchariyasaññojanaṃ. Lận sắt triền trong khi có ra sao? Ngũ lận sắt như là: Bỏn xẻn chỗ ở, bỏn xẻn dòng giống, bỏn xẻn lợi lộc, bỏn xẻn sắc đẹp (danh thơm), bỏn xẻn giáo pháp, cách bỏn xẻn, sự bỏn xẻn, thái độ bỏn xẻn, sự rít rắm, sự keo kiệt, sự không tế độ, không rộng rãi của tâm. Những cách như thế gọi là lận sắt triền. Bốn ý nghĩa (aṭṭha) của tâm sở lận: - Trạng thái là giấu giếm tài sản của mình (sakasampattinigūhaṇalakkhaṇaṃ). - Phận sự là không chịu người khác dính dấp đến tài sản của mình (parasādhāraṇa akkhamanarasaṃ). - Thành tựu là không hy sinh tài sản (saṅkocanapaccupaṭṭhānaṃ). - Nhân cận là có tài sản (sakasampattipadaṭṭhānaṃ). Tật Đố (issā), Lận (macchariya) và Hối Hận (kukkucca) là 3 pháp đồng hành hay bầu bạn của sân (dosa). Chúng sinh khởi riêng biệt bởi do nhân trợ sanh của chúng khác khau, nhưng khi một trong chúng sinh khởi thì luôn sanh cùng với sân (dosa). Tâm sở sân, tật, lận, hối gọi chung là tâm sở sân-phần (docatukacetasika), chỉ phối hợp với tâm sân.
|
| Tật ← | ← Liệt kê 52 Tâm Sở | → Hối |
Nguồn: VÔ TỶ PHÁP TẬP YẾU
Biên soạn: Thera Santakicco – Trưởng lão Tịnh Sự