| Lận ← | Hối | → Hôn trầm |
|---|
 Hối (kukkucca) Hối (kukkucca) là sự ray rức, áy náy với chuyện đã qua. Tâm sở hối có tướng trạng là bức rức sau chuyện xãy ra (pacchānutāpalakkhaṇaṃ), có nhiệm vụ là phiền muộn vì việc đã làm và không làm (katākatānusocanarasaṃ), có biểu hiện là ân hận (vippaṭisārapaccupaṭṭhānaṃ), nhân gần là có chuyện đã làm và không làm (katākatapadaṭṭhāṇaṃ). Tâm sở hối chỉ có mặt trong hai tâm sân, nhưng không nhất định phải có. (trích Triết Học A Tỳ Đàm) Hối Hận (kukkucca): Có trạng thái là sự khó chịu khi nghĩ về những điều mà mình đã làm hoặc không chịu làm. Kinh nói sự đau khổ này cũng muộn màng như một giọt nước mắt cho bình sữa đã thiu. Tật, Lận, Hối đều là những khía cạnh để làm nên tâm sân. (trích Vô Tỷ Pháp Tập Yếu - TL Tịnh Sự - tb.2019) Hối Hận (kukkucca): Hối hận có trạng thái đau buồn, ăn năn về những ác pháp đã làm và những thiện pháp chưa làm. Có Pāḷi chú giải như vầy: Kaṭaṃ me pāpaṃ akataṃ me puññaṃ: Nghĩa là hối hận với tội đã làm, phước đã không làm, gọi là hối hay hối hận. Khóc than về việc ly sữa đã bị đổ là điều vô ích, không mang lại lợi ích về việc ăn năn, hối hận hay cảm thấy tiếc về những tà hạnh. Tattha katamaṃ kukkuccaṃ: Akappiye kappiyasaññitā, kappiye akappiyasaññitā, avajje vajjasaññitā, vajje avajjasaññitā yaṃ evarūpaṃ kukkuccaṃ kukkuccāyanā kukkuccāyitattaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho, idaṃ vuccati kukkuccaṃ. Iti idaṃ ca uddhaccaṃ idaṃ ca kukkuccaṃ, idaṃ vuccati uddhaccakukkuccanīvaraṇaṃ. Hối hận trong khi có ra sao? Sự đáng cho rằng không đáng, sự không đáng cho rằng đáng, sự có lỗi cho rằng không lỗi, sự không lỗi cho rằng có lỗi, cách chú trọng, sự chú trọng, thái độ chú trọng, cách nóng nảy, sự động tâm. Những trạng thái như thế gọi là hối hận. Bốn ý nghĩa (aṭṭha) của tâm sở hối hận: - Trạng thái là hay bực bội những sự đã làm (pacchānutāpalakkhaṇaṃ). - Phận sự là bực lòng với việc ác đã làm và thiện đã không làm (katākatā nusocanarasaṃ). - Thành tựu là ân hận tâm (vippaṭisārapaccupaṭṭhānaṃ). - Nhân cận là đã làm việc xấu và việc tốt đã không làm (katākataduccarita-sucaritāpadaṭṭhānaṃ). Tật Đố (issā), Lận (macchariya) và Hối Hận (kukkucca) là 3 pháp đồng hành hay bầu bạn của sân (dosa). Chúng sinh khởi riêng biệt bởi do nhân trợ sanh của chúng khác khau, nhưng khi một trong chúng sinh khởi thì luôn sanh cùng với sân (dosa). Tâm sở sân, tật, lận, hối gọi chung là tâm sở sân-phần (docatukacetasika), chỉ phối hợp với tâm sân.
|
| Lận ← | ← Liệt kê 52 Tâm Sở | → Hôn trầm |
Nguồn: VÔ TỶ PHÁP TẬP YẾU
Biên soạn: Thera Santakicco – Trưởng lão Tịnh Sự