| Tàm ← | Úy | → Vô tham |
|---|
 Úy (ottappa) Úy (ottappa) cũng như tâm sở tàm (hiri), là một thuộc tánh của tâm tịnh hảo, chỉ đơn thuần là tính chất làm cho các pháp đồng sanh miễn nhiễm cái xấu; Tâm sở quý cũng không được Luận trình bày bốn ý nghĩa thực tính mà chỉ mượn bốn ý nghĩa của thiện pháp úý trong khái niệm đạo đức: Úy có tướng trạng là sợ điều ác (pāpato uttāsanalakkhaṇaṃ), có nhiệm vụ là không làm ác do sợ (uttāsākārena pāpānaṃ akaraṇarasaṃ), có biểu hiện là chối bỏ điều ác do sợ (uttāsākārena pāpato saṅkocanapaccupaṭṭhānaṃ), có nhân gần là trọng người khác (paragāravapadaṭṭhānaṃ). (trích Triết Học A Tỳ Đàm) Úy (ottappa): Là trạng thái e sợ hay ngần ngại trước pháp bất thiện. Nên nhớ sự e sợ này không phải là sự nhút nhát hay yếu bóng vía bởi nó chỉ là sự e sợ đối với điều ác mà thôi. Ngoài ra không gì là đối tượng của tâm sở này. Cả hai tâm sở Tàm và Úy được gọi chung là giềng mối của thế gian (lokapāladhamma), giúp cho thiên hạ còn có chỗ khác biệt với loài thú, như tránh loạn luân hay không khát máu. Nói theo Tạng Kinh thì Úy ở đây gồm bốn trường hợp: * Sợ lương tâm cắn rứt. * Sợ tiếng đời dị nghị. * Sợ pháp luật trừng trị. * Sợ sa đọa khổ cảnh. (trích Vô Tỷ Pháp Tập Yếu - TL Tịnh Sự - tb.2019) Úy (ottappa) (bắt nguồn từ o + căn tap) Úy là sự ghê sợ hành theo ác pháp, bởi vì ý thức được sự đa dạng của những ác quả. Tàm (hirī) khác với sự nhút nhát thông thường, úy (ottappa) khác với sự sợ hãi thông thường của chúng sanh. Một Phật tử không phải sợ hãi bất cứ cá thể nào, cho dù là một vị trời, Phật giáo không dựa trên sự sợ hãi của vô minh. Katamo ca puggalo ottappī: Tattha katamaṃ ottappaṃ: Yaṃ ottappati ottappitabbena, ottappati pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā, idaṃ vuccati ottappaṃ. Iminā ottappena samannāgato puggalo ottappī. Người hữu úy ra sao? Điều kiện hữu úy ra sao? Pháp nào mà ghê sợ sự vật đáng ghê sợ bằng lối phải đến tội ác, ghê sợ như thế gọi là điều kiện úy. Nếu ai bỏ được sự ghê sợ như thế gọi là người hữu úy. Katamaṃ tasmiṃ samaye ottappaṃ hoti? Yaṃ tasmiṃ samaye ottappati ottappitabbena, ottappati pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā - idaṃ tasmiṃ samaye ottappaṃ hoti. Úy trong khi có ra sao? Trạng thái ghê sợ với hành động ác xấu đáng ghê sợ, thái độ ghê sợ với những tội ác có trong khi nào, thì úy vẫn có trong khi ấy. Úy (ottappa) đối lập với vô úy (anottappa) và là pháp có thể khơi nguồn cho những phần pháp sau. Tàm (hirī) sinh khởi với sự tôn trọng tự thân, trong khi úy (ottappa) sinh khởi với sự tôn trọng tha nhân. Giả sử có một gậy sắt, một đầu của cây gậy được đốt nóng cho đến khi cháy đỏ và đầu còn lại bị dính những chất bẩn, có người không dám chạm vào một đầu gậy do ghê tởm và không dám chạm vào đầu gậy còn lại do ghê sợ. Tàm (hirī) được ví như trường hợp trước và úy (ottappa) được ví như trường hợp sau. Tàm (hirī) và úy (ottappa), ngăn chúng sanh khỏi những thú tính, không cho phép xảy ra những hành vi ác xấu như là việc quan hệ tình dục giữa mẹ và con trai, hay giữa cha và con gái v.v… cho dù vào thời điểm kém văn minh nhất. Do đó, tàm (hirī) và úy (ottappa) được gọi là Lokapāla dhamma, tức là pháp hộ trì thế gian. Bốn ý nghĩa (aṭṭha) của tâm sở úy: - Trạng thái là ghê sợ với tội (pāpa uttāsanalakkhaṇaṃ). - Phận sự là không làm tội (pāpānaṃ akaraṇarasaṃ). - Thành tựu là sự ngần ngại với tội (pāpatosaṅkocanapaccupaṭṭhānaṃ). - Nhân cận là tôn trọng người (paragāravapadaṭṭhānaṃ).
|
| Tàm ← | ← Liệt kê 52 Tâm Sở | → Vô tham |
Nguồn: VÔ TỶ PHÁP TẬP YẾU
Biên soạn: Thera Santakicco – Trưởng lão Tịnh Sự